در دنیای ماشینی امروز، روابط عاطفی و انسانی آنچنان ضعیف شده است که همسایگان نزدیک، از هم خبری ندارند و حتی گاهی پس از چند سال سکونت در یک ساختمان، از نام هم بی‌اطلاعند. این در حالی است که خدای بزرگ در قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای برای همسایه و همسایه‌داری قائل شده و احسان به همسایه را به همه سفارش کرده است. خدای رحمان در آیه 36 سوره نساء در کنار دستور به پرستش الهی و احسان به پدر و مادر و بستگان و خویشاوندان، توصیه به نیکی و احسان در حق همسایه نموده است. «وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ» یعنی «به همسایه نزدیک و همسایه دور احسان کن».

علاوه بر آن در نزد پیشوایان دین، رفتار نیک همسایه‌ها با هم، سرچشمه برکات فراوانی معرفی شده و همسایه خوب نعمتی ارزشمند دانسته شده است. تا جایی که پیامبر گرامی اسلام(ص) همسایه داری و رفتار نیکو با آنان را یکی از شاخصه‌های دین داری می‌داند.

اسلام به عنوان دین کامل، اجتماع ساز و تأمین کننده سعادت دنیوی و اُخروی انسان، دستورات و توصیه‌های اخلاقی و حقوقی را برای جایگاه همسایه و همسایه‌داری در نظر گرفته است. در گفت‌وگو با دکتر جعفر رحمانی، مدیر گروه مدیریت و آینده پژوهی جامعه المصطفی(ع) و رئیس دانشکده مدیریت طلوع مهر از همسایه‌داری در اسلام شنیدیم.

توصیه‌های امام رضا(ع) به همسایه‌داری

دکتر رحمانی در ابتدا با اشاره به سفارشات مکرر پیامبر(ص) و سایر امامان(ع) درباره اهمیت همسایه‌داری می‌گوید: مطابق آموزه‌های اسلامی یکی از حقوق اجتماعی انسان‌ها در مورد یکدیگر، حق همسایگی است که رعایت آن در کنار حقوق دیگر، نقش به سزایی در سلامت و امنیت جامعه بشری دارد. در این راستا امام علی موسی الرضا(ع) درباره اهمیت روابط خوب و مناسب با همسایگان فرموده است «مسلمان کسی است که مسلمانان دیگر از زبان و دستش آسوده باشند». خوشرفتاری با همسایه آثار فراوانی در دنیا و آخرت در پی دارد. امام رضا(ع) در این باره می‌فرماید: «دیدار خویشاوندان و نیکو همسایه‌داری باعث افزایش در مال است». داشتن روابط حسنه و برخورد شایسته با همسایه و نیز خوش رفتاری با آنان تا بدان حد مهم است که امام رضا(ع) این ویژگی را از جمله اهداف بعثت رسول اکرم(ص) بر شمرده و فرموده است «همسایه خوب چون گلی خوشبوی با رایحه خود جان آدمی را معطر می‌سازد، روح و روان را صفا می دهد و طراوت زندگی را افزون می سازد». یکی از عوامل اثرگذار در مهارت مردم داری، سپاسگزاری و ترویج چنین رویه‌ای در میان مردم است. زیرا چنین روشی به توسعه و گسترش مکارم اخلاقی می‌انجامد و جامعه را به موفقیت و رستگاری سوق می‌دهد. امام رضا(ع) می‌فرماید: «هر که از خوبی مردم تشکر نکند، از خداوند متعال تشکر نکرده است».

او ادامه می‌دهد: زندگی اجتماعی و جمعی بشر، در عین حال که محسنات و نقاط مثبت فراوانی دارد، آثار منفی نیز به همراه دارد. به همین دلیل لازم است تدابیری اندیشیده شود تا زندگی جمعی سر و سامان پیدا کرده و انسان به راحتی بتواند به زندگی خود در کنار جمع ادامه دهد. یکی از این موارد که نیاز به قوانین و دستورات فقهی و اخلاقی دارد، همسایه‌داری است. اسلام به عنوان دین کامل و اجتماع ساز و تأمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسان، دستورات و توصیه‌های اخلاقی و حقوقی را برای همسایه داری در نظر گرفته است که با مراعات آن انسان‌ها می‌توانند در کنار هم به راحتی و آسایش زندگی کنند.

تعامل مؤثر همسایه‌ها، نجات از جذام قرن بیست و یکم

رئیس دانشکده مدیریت طلوع مهر یادآور می‌شود: در نظام اسلامی خانواده و تعامل و ارتباط افراد با همسایگان مهم است. به بیانی دیگر ماهیت اسلام تعامل با فامیل و رفتار مناسب و مؤثر با همسایگان است. همسایگان نزدیک‌ترین افراد به ما هستند و در زمان‌های بحرانی و هنگام روبرو شدن با معضلات می‌توان از ظرفیت‌های آنان استفاده و با کمک آنها مشکلات را حل کرده و چاره‌جویی کنیم.

دانشیار جامعه المصطفی العالمیه تصریح می‌کند: چند سال قبل، دانشمندان به بیماری خطرناکی اشاره کردند. بیماری این روزهای ما تنهایی است که آن را «جذام قرن بیست‌ویکم» دانسته‌اند و از «همه‌گیری جهانی احساس تنهایی» خبر داده‌اند. این تنهایی به این معناست که در جمع هستیم اما ابزارهای متعدد مانند گوشی تلفن همراه، رایانه، تلویزیون و... آهسته آهسته اجازه ارتباط با سایر افراد را از ما سلب می‌کند و ارتباط با سایر انسان‌ها کمرنگ و حتی قطع می‌شود.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: طبق بیان اسلام، در تعامل با همسایه‌ها ارتباط عاطفی شکل گرفته و آنها هنگام بحران‌ها یار و یاور هستند. وقتی نیاز داریم با فردی درد دل و صحبت کنیم، تبادل تجربه داشته باشیم، حتی زمان تنهایی و تفریح خود را پر کنیم، چه کسی بهتر و نزدیک تر از همسایه می‌تواند باشد؟ ارتباط با همسایه علاوه بر اینکه این فرصت‌ها را برای ما مهیا می‌کند و کمک حال است، ارتباط عاطفی برقرار شده با او، بهداشت و سلامت روانی را تضمین می‌کند.

سلامت روان در پرتو روابط اجتماعی صمیمانه با همسایه‌ها

مدیر گروه مدیریت و آینده پژوهی دانشگاه بین‌المللی جامعه المصطفی(ع) اظهار می‌کند: آپارتمان نشینی با توجه به نوع متفاوت زندگی در آن، جلوه‌های اخلاقی مثبت و منفی برای ما به همراه دارد. انصاف، ایثار، حفظ اسرار همسایگان، احسان و یاری به یکدیگر، عفو و گذشت از خطاهای همسایگان و تحمل و همینطور عفت و خویشتن‌داری از نمونه‌های برجسته امور اخلاقی در محیط‌های آپارتمان و مجتمع‌های مسکونی است. علاوه بر آن برخورد شایسته، خوش اخلاقی، احترام دو جانبه، خوش گمانی، خیرخواهی، فروتنی و... اخلاق شایسته و پسندیده‌ای هستند که در همسایه‌داری از نظر اسلام می‌توان این فضایل را کسب کرد.

دکتر رحمانی در پایان بیان می‌کند: البته در برابر این جلوه‌های مثبت آفات و صفاتی نکوهیده مانند تجسس، تجمل گرایی و چشم و هم چشمی، خودمحوری و خودخواهی و... هم ممکن است وجود داشته باشد که باید از آنها دوری کرد. دین اسلام، به عنوان دینی مبتنی بر فطرت به تمام جنبه‌های زندگی ما توجه دارد. نیاز عاطفی و نیاز به ارتباط مؤثر با همسایگان، نوعی نیاز عاطفی است که در تمامی زمان ها وجود دارد و اینطور نیست که سالیان قبل بوده و حالا از بین رفته باشد. در دنیایی که مدیریت سیلویی بر روابط ما حاکم شده و همه کنار هم اما در سیلوهایی مجزا و بدون تعامل با هم زیست می‌کنیم، نقش همسایه و ارتباط سازنده با او حیاتی است و بهداشت روانی ما را احیا و از آن مراقبت می‌کند.